Na jaren aanmodderen is de Westdijk in Bunschoten eindelijk verlost van vervuilde grond
BUNSCHOTEN-SPAKENBURG - Zouten, zware metalen en de kankerverwekkende stof benzeen: vijf jaar lang zat er 120 miljoen kilo aan vervuilde grond in de Westdijk in Bunschoten-Spakenburg. Maar niet voor lang meer. Na een jaar aan werkzaamheden wordt deze week het laatste beetje daarvan uit de dijk gegraven. Daarmee nadert het einde van een peperduur hoofdpijndossier voor de gemeente en het waterschap. "Ik ben blij, maar ik denk dat het hele dorp blij is", stelt verantwoordelijk wethouder Wim de Jong.
Het afgelopen jaar heeft Boskalis in opdracht van het waterschap de Westdijk in twaalf delen afgegraven. De grond is vervolgens met vrachtwagens richting de Eem gereden, waar het per schip werd afgevoerd naar een afvalverwerkingsbedrijf in Drenthe en een stortplaats in de haven van Rotterdam.
'Nachtmerrie'
Wat begon als een duurzaam idee, verzandde in een 'nachtmerrie' voor Waterschap Vallei en Veluwe. Vijf jaar geleden moest gerecyclede, thermisch gereinigde grond (TGG) de Westdijk versterken, maar al snel bleek dat de grond lang niet zo schoon was als werd gedacht. Sterker nog: de grond was zo vervuild dat het waterschap na amper twee jaar alweer besloot de grond te verwijderen. Nu, 3,5 jaar na dat besluit, is dat dan ook gebeurd. Voor ruim 32 miljoen euro.
Het begint allemaal in 2016, wanneer de Westdijk als onderdeel van het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma wordt versterkt. Dat gebeurt met zo'n 120.000 ton aan TGG. In die tijd wordt dat nog gezien als een duurzame oplossing, omdat verontreinigde grond door sterke verhitting op die manier opnieuw gebruikt kan worden als opvulling van onder meer wegen, geluidswallen en dijken.
Gereinigde grond blijkt juist verontreinigd
In het najaar van 2016 zorgt harde regen ervoor dat een deel van de TGG langs de Westdijk het water in loopt. Dat leidt tot hoge concentraties zout, sulfaat en zware metalen in het water langs de dijk, waarna de sloten schoongespoeld worden.
Een jaar later blijkt uit grootschalig bodemonderzoek van waterschap Vallei en Veluwe dat de TGG inderdaad vervuild is. Vanaf dat moment is het gebruik ervan omstreden omdat het niet altijd het gewenste effect heeft: de gereinigde grond blijkt soms juist verontreinigd.
Dwangsom
Ook blijkt dat de grond niet aan wet- en regelgeving voldoet. In het zand zitten meer en andere zware metalen dan op het bijgeleverde certificaat van leverancier ATM Moerdijk is aangegeven. Het waterschap stelt aannemer FL-Liebregts aansprakelijk en de Inspectie Leefomgeving en Transport legt aan ATM een dwangsom op.
De zaak zorgt er in 2017 voor dat de gemeente Bunschoten eerder terugkomt van zomerreces, waarbij de verantwoordelijk wethouder een motie van wantrouwen te verduren krijgt. Die overleeft hij. Half november 2017 stelt de gemeente het waterschap aansprakelijk. Als Vallei en Veluwe voor maart 2018 geen plan van aanpak indient en de grond niet voor november 2018 afgraaft, legt de gemeente een dwangsom van 150.000 euro per week op, met een maximum van 750.000 euro.
Zouten, zware metalen, benzeen en GenX
In mei 2018 wordt duidelijk dat de grond nog vuiler is dan gedacht. De Westdijk blijkt niet alleen verontreinigd te zijn met zouten en zware metalen; ook wordt er benzeen en de 'potentieel zeer zorgwekkende stof' GenX aangetroffen. Hoewel er volgens de GGD nauwelijks gezondheidsrisico's voor mensen zijn, wil het waterschap geen risico nemen en besluit het in de zomer van 2018 de grond af te graven.
Vanaf dat moment volgt er een periode van uitstel op uitstel. Dan geeft de gemeente het waterschap wat langer de tijd, dan belandt het conflict bij de Raad van State. Die oordeelt eind april vorig jaar dat het waterschap tot 1 november 2021 de tijd krijgt om de Westdijk te saneren. Uit coulance geeft de gemeente nog twee maanden extra, waarmee de harde deadline voor het totale herstel van de Westdijk op 1 januari 2022 komt te liggen.
Volgend voorjaar écht klaar
Hoewel de TGG weliswaar voor het eind van het jaar wordt verwijderd, lukt dat niet voor de totale saneringsopdracht. "Dat de laatste TGG vrijdag wordt afgevoerd is een belangrijke mijlpaal. Tegelijkertijd zijn we pas tevreden wanneer alle werkzaamheden zijn uitgevoerd en we de dijk schoon en veilig aan de bewoners kunnen teruggeven", stelt heemraad Patrick Gaynor van Waterschap Vallei en Veluwe.
Als de TGG deze week uit de dijk verwijderd is, moet de polder nog schoongemaakt worden en de steunberm van de dijk voorzien van klei en schone zand uit het IJsselmeer. Daarna wordt de dijk ingezaaid. Alles bij elkaar duurt dat in ieder geval tot volgend voorjaar.
'Graag gewild dat het sneller had gekund'
Wethouder De Jong vindt het niet erg om het waterschap na de harde deadline van 1 januari nog een paar maanden extra te geven om de klus te klaren. "Het belangrijkste vind ik dat het opgeruimd wordt. Dat het door omstandigheden als slecht weer en problemen met de damwanden iets langer heeft geduurd, is dan niet erg."
"We hadden graag gewild dat het sneller had gekund", stelt Gaynor. "Het verwijderen van de verontreiniging is een complex project en er moest veel voorwerk gedaan worden voordat er begonnen kon worden met de verwijdering. Dit vereiste zorgvuldigheid en dus tijd."
