Sekswerkers verliezen met Utrechtse tippelzone ook veilige haven
Hulpverleners over het huiskamerproject op de tippelzone
Utrecht - "Het maakt mij verdrietig dat de Tippelzone sluit." Dat zegt Carmen Kleinegris, één van de oprichters van de HAP, het huiskamerproject op de Tippelzone aan de Europalaan in Utrecht waar sekswerkers makkelijk even binnen kunnen lopen.
Kleinegris is nu gezondheidsvoorlichter en zelf ook sekswerker geweest toen ze nog op de middelbare school zat, zo'n 43 jaar geleden. Ze heeft de huiskamer voor straatprostituees, de HAP, op de tippelzone opgezet in 1986 en de eerste vijf en een half jaar de coördinatie gedaan. In die periode werkten ook maatschappelijk werker Nienke de Jong en arts Tiny Bierbooms in de huiskamer op de Europalaan. Alle drie begrijpen ze niets van de definitieve sluiting van de tippelzone.
Kleinegris: "Je kalft de hele gedachte af van wat we juist hebben proberen te realiseren. Namelijk dat prostitutie normaal is. Je hoeft het niet te doen, maar laat andere mensen hun leven leiden en geef ze de ruimte om het veilig en met waardering te doen. Politici zeggen nu eigenlijk met het sluiten van de gedoogzone: 'sekswerkers horen er niet bij'. Klanten, die slechts in de zin hebben, voelen zich dan gelegitimeerd, 'kan ik ze ook wel verkrachten, kan ik ze ook wel….'. Je legitimeert een houding."
Wij deden daar alles wat iedereen in zijn huiskamer doet.
Ook Tiny Bierbooms die 22 jaar lang een avond in de week als arts op de tippelzone werkte, vreest dat de sluiting een slechte zaak is. "Prostitutie blijft natuurlijk en als je de zone sluit dan blijft het buiten het zicht. Dat betekent dat er geen gezondheidschecks zijn. Het goeie van het huiskamerproject op de Europalaan was de veiligheid. Dat het nu verdwijnt baart mij wel zorgen."
Maatschappelijk werker Nienke de Jong deelt die mening. "Mijn primaire reactie op het sluiten van de tippelzone is dat het niet goed is in verband met bescherming en veiligheid. Daarnaast worden de vrouwen met die huiskamer op de tippelzone voorzien van een plek waar ze tussen het werken door zichzelf mogen zijn en er ook luchtigheid kan zijn. Dat ze een bakkie krijgen en een aai over de bol. Het is zwaar werk."
In een vierdelige serie over het ontstaan van de tippelzone aan de Europalaan leest u de verhalen van de initiatiefnemers, de hulpverleners en de sekswerkers van toen. De tippelzone is in 1986 op de Europalaan van start gegaan. De sekswerkers konden tussen het werk door terecht bij het HAP, Huiskamer Aanloop Prostituees, voor koffie, condooms of een praatje. In de bus, die was ingericht als huiskamer waren hulpverleners en vrijwilligers aanwezig. De prostituees konden ook terecht bij een arts, een tandarts en de politie als ze hulp nodig hadden. In 1988 werd de afwerkplek aangelegd, zodat de prostituees niet meer naar bijvoorbeeld het nabijgelegen bedrijventerrein of park hoefden te gaan. In 2018 besloot het nieuwe college van B&W de tippelzone definitief te sluiten. De zoektocht in het jaar daarvoor naar een nieuwe plek stuitte op veel verzet en is er niet gekomen. Aan de Europalaan komt de nieuwe woonwijk Merwede met 6.000 woningen.
Huiskamer
Nu de tippelzone verdwijnt, verdwijnt ook de huiskamer op de Europalaan. Die is verplaatst naar de Vleutenseweg. Sekswerkers kunnen er nog steeds terecht, maar zullen er vermoedelijk minder vaak langs gaan, omdat het niet vlakbij hun werkplek is. Daarmee verlies je zicht op de prostituees en dat was nu net de bedoeling. In 1986 hebben de initiatiefnemers van de tippelzone heel bewust gekozen voor de vorm van een huiskamer vertelt Kleinegris.
"Wij deden daar alles wat iedereen in zijn huiskamer doet. Je praat met elkaar over het leven, je kijkt hoe je het leven kunt verbeteren, je viert er dingen. Je rouwt ook als er nare dingen gebeurd zijn, want er gebeurden echt nare dingen. Ik heb ooit bij een prostituee een schroevendraaier, die dwars door haar wang was gestoken, er uit moeten halen en hup naar de EHBO. Er is ook een vrouw vermoord."
Carmen Kleinegris is geëmotioneerd als ze praat over Jeanette, de vrouw die is vermoord. "Dit was een van de hardste klappen. Ik weet nog dat we een advertentie hebben gezet in de krant en ik herinner mij nog dat ik 5 uur bezig ben geweest met tien woorden. Ik zat thuis aan de keukentafel. Ik heb alleen maar jankend en verdwaasd voor me uit zitten kijken met papier en pen van wat moet ik in godsnaam hierover schrijven."
Diezelfde avond ging Kleinegris weer naar de bus, waar de huiskamer in zat, op de Europalaan. Ze moest het vertellen aan de medewerkers en de mannen en vrouwen die op de tippelzone werkten. "Het bracht echt een schokgolf te weeg, het was één van hun. De angst hakt er dan ook in en ik moest zorgen dat mijn verdriet en mijn angst niet geprojecteerd werd. Dus daar heb ik heel lang over moeten nadenken voordat ik die avond naar de bus op de tippelzone ging."
Arts
Bij het huiskamerproject voor de prostituees werkten maatschappelijk werkers, artsen en ook de politie kwam regelmatig langs. Tiny Bierbooms wilde net als huisarts stoppen en ging in de preventie werken. Ze wilde wel nog graag haar medische vaardigheden gebruiken en dus ging ze in de bus op de tippelzone werken. 22 jaar lang heeft ze er als arts gewerkt.
"Als de bus om zeven uur 's avonds aankwam op de Europalaan, kwamen de eerste vrouwen al binnen. 'Hé, dok ik moet je straks even hebben want ik heb een klapper gehad.' Dat was één van de normale uitroepen die vaak voorkwamen. Ze lieten zich door mij onderzoeken als ze dachten dat ze klachten hadden of als ze bijvoorbeeld een klapcondoom hadden gehad, een klapper dus, dat kwam nog al 's voor."
De sekswerkers konden ook terecht voor de prikpil vertelt Bierbooms. "Veel vrouwen hadden niet zo'n regulair leven. Dus de pil slikken dat lukte niet altijd. We gaven we ze de prikpil, want dat werkt drie maanden. Eén van de grootste angsten voor de vrouwen was dat ze zwanger zouden worden van een klant." Ook konden vrouwen een morningafterpil krijgen als dat nodig was.
Saamhorigheid
Nienke de Jong heeft eind jaren 80 net haar opleiding bij de Sociale Academie afgerond als ze als vrijwilligster bij het huiskamerproject komt werken. "De dienst begon altijd met langs het kantoor gaan en boodschappen halen. Die stopten we in de fietstassen en dan fietsten we naar de brandweerkazerne waar de bus stond. Vervolgens reden we in slakkengang naar de tippelzone en legden wij de boodschappen op de plek waar ze moesten liggen. Dat varieerde van de zeer gewilde roze koeken tot condooms in diverse soorten."
Na een paar maanden kwam Nienke de Jong in dienst. "Het was een hele leerzame periode voor mij. Wat het mij vooral geleerd heeft is dat ook in een omgeving of binnen omstandigheden die zwaar zijn, mensen elkaar kunnen steunen en elkaar kunnen vinden. Er was een sfeer in de huiskamer waarbij veel gelachen werd. En daar waar de vrouwen eigenlijk op de baan elkaars concurrenten waren, want als de ander een klant heeft is het niet jouw klant, was er toch ook saamhorigheid waar nodig en hielden de vrouwen elkaar ook in de gaten. Schreven ze bijvoorbeeld nummerborden op van auto's van klanten als ze het niet helemaal vertrouwden."
We stimuleerden ook echt het condoomgebruik
Ook Carmen Kleinegris herinnert zich de saamhorigheid in de huiskamer. De sekswerkers deelden ervaringen met elkaar. "We organiseerden ook zelfverdedigingscursussen, niet zozeer om de vrouwen sterk te maken, maar om tips te geven van wat kan je doen als je in een afgesloten auto zit en de klant verkracht je of whatever, wat zijn dan de eerste dingen die je kunt doen. Het werd echt veiliger voor de vrouwen. Het aantal verkrachtingen nam af, het jatten van het geld nam af en het wegrijden zonder te betalen. Dat nam allemaal echt af, want dat hield de politie natuurlijk bij en wij ook."
Voorlichting
Het doel van het project was ook om de sekswerkers voorlichting te geven en te zorgen dat ze hun werk op een goeie manier konden uitvoeren. Kleinegris vergelijkt het weer met de huiskamer van iedereen waar je je op je gemak voelt en alles bespreekbaar is. Dus organiseerden de medewerkers bijeenkomsten met bijvoorbeeld fysiotherapeuten.
"Als je in zo'n kleine auto zit en je moet drie klanten aftrekken, dan krijg je pijn in je schouder, want het is een hele kleine ruimte zo'n auto. Dus we hadden ook gezondheidsprojecten met een fysiotherapeut om te leren hoe je ergonomisch kon werken. Samen met de vrouwen hadden we dan zo'n cursus voorbereid. Soms stonden vrouwen ook uren te wachten op een klant voordat die hen uitkoos. En dan sta je op je hoge hakken maar te hangen en te doen. Dan krijg je ook pijn in je rug als je niet oppast."
Tiny Bierbooms vertelt dat er ook veel aandacht was voor het gebruik van condooms. Het was de tijd van Aids en het was belangrijk om te zorgen dat zowel de sekswerkers als de klanten geen SOA opliepen. "Er stond een hele grote dildo op de toonbank om niet alleen de onervaren meisjes, maar ook de ervaren vrouwen, te leren hoe je een condoom aandeed zonder dat het kon scheuren. De vrouwen moesten laten zien dat ze dat konden, dus dat is ook een vorm van preventie. We stimuleerden ook echt het condoomgebruik. We verkochten er veel."
De sekswerkers kregen het eerste condoom gratis. Elke volgende moesten ze betalen, want zo zegt Bierbooms: "Dan wist je dat ze de condooms ook gingen gebruiken." Ook controleerden de artsen de sekswerkers op SOA's. "Je wilde toch geregeld weten hoe het daarmee stond. Je probeerde dat vanuit hun eigen verantwoordelijkheid te stimuleren. Soms hadden we leuke acties als de ze zich lieten onderzoeken, zoals bijvoorbeeld dat ze uit een grabbelton een klein cadeautje konden grabbelen. Dat was dan een lippenstift of een smaakcondoom en dan kwamen ze allemaal weer."
Veilige plek
Het belangrijkste vinden alle medewerkers van toen dat er een veilige plek is voor prostituees en dat verdwijnt nu. Ze vrezen ze dat het sekswerk ondergronds gaat, want nergens in Utrecht is er een gedoogzone voor straatprostitutie. Zo is het Nieuwe Zandpad waar sekswerkers een werkplek kunnen krijgen nog in ontwikkeling. Over mogelijk twee jaar kunnen ze daar terecht, maar nu is er niets.
Carmen Kleinegris, die het huiskamerproject voor prostituees heeft opgericht zegt verontwaardigd: "Onvoorstelbaar, want je zou zeggen je hebt een project, maakt niet uit welk project, maar zolang het nodig is en de argumenten om het te draaien er zijn, dan draai je dat project. Zo is dat ook met de huiskamer en de tippelzone. Zolang er behoefte is dan ben je daar en toch zegt zo'n gemeente, nee we heffen het op, want het is niet meer van deze tijd."
