De strijd tegen de Japanse duizendknoop: het mag wat kosten, maar hoe zinvol is het?

De Japanse duizendknoop voor eens en altijd uitroeien, dat zit er waarschijnlijk niet in. "Ik geloof niet dat we het ooit voor elkaar krijgen om te zeggen: 'Amersfoort is volledig kiemvrij.' Het gaat om het aspect van beheersbaarheid", aldus verantwoordelijk wethouder Kees Kraanen. "Maar de stad overwoekerd door de Japanse duizendknoop? Dat is vanaf nu verleden tijd, durf ik wel te stellen."

De afgelopen jaren heeft Amersfoort al veel geld gestopt in de strijd tegen de duizendknoop, en de komende drie jaar wordt daar ieder jaar nog eens 550.000 euro voor uitgetrokken. "Dat klinkt als veel geld, maar als je het afzet tegen de vernietiging van infrastructuur, brugdelen, fietspaden en gebouwen, is het geen moeilijke afweging", zegt Kraanen. "Als verantwoordelijk wethouder maak ik een kostenafweging voor de openbare ruimte. Als ik die openbare ruimte laat vernietigen door een alles-overwoekerende plant, kost me dat in de periode 2020-2030 misschien wel 15 miljoen. Of ik zet er 1,6 miljoen tegenover en ruim het nu eens goed op."

Chris van Dijk is onderzoeker 'Plant en Milieu' bij de Wageningen Universiteit. Hij schrikt niet van het forse bedrag dat de gemeente Amersfoort in de bestrijding van de laatste 5 procent van de woekerende plant investeert. "Amsterdam heeft er 8 miljoen voor uitgetrokken, Arnhem laatst nog 1 miljoen. Ontzettend veel geld inderdaad, maar het is ook zo bewerkelijk. Het is een ontzettend hardnekkige soort, dus het loopt algauw in de papieren."

Niets doen is namelijk geen optie, bevestigt ook Van Dijk. "De schade wordt steeds groter, en aan het einde van de rit zijn de kosten om aangetaste gebouwen en infrastructuur te vervangen nog vele malen hoger. Het beeld staat inmiddels bij met name bij veel gemeenten helder op het netvlies: als we niets doen, zijn we over een aantal jaren nog veel meer geld kwijt."

Overigens zijn niet alleen gemeenten, maar ook bedrijven druk aan het strijden tegen de invasieve exoot. "Ook wij zijn nog steeds in oorlog met de duizendknoop", vertelt Andy Wiemer van ProRail. "Wij zijn verantwoordelijk voor het spoor, viaducten, bruggen en perrons en zitten er dus veel mee opgescheept. Het is een hardnekkig stukje plant, kan ik je zeggen. Zeker bij het spoor vind je hem regelmatig terug. Wat het voor ons extra lastig maakt, is dat we veel kabels in de grond hebben zitten. Afgraven is daarom moeilijk, terwijl dat nu juist de beste methode is om die plant te bestrijden."

Het spoorbedrijf probeert de duizendknoop zoveel mogelijk duurzaam te bestrijden. "In Utrecht Zuilen hebben wij een proeftuin, waar we met verschillende partijen kijken naar de mogelijkheden om op een niet-chemische manier met de plant af te rekenen. We hopen daar het ei van Columbus te vinden." En ook ProRail moet flink investeren in die bestrijding. "We hebben meer dan 7000 kilometer spoor door heel Nederland, naast viaducten, bruggen en tunnels. Dus je kunt je wel voorstellen dat er veel geld in zit."

Hoe komt die Japanse duizendknoop eigenlijk überhaupt in ons land terecht? "De hardnekkige plant werd begin 1800 door een liefhebber als tuinplant naar Nederland gehaald", vertelt onderzoeker Van Dijk. "Hij komt oorspronkelijk van de lavahellingen in Japan en is dan ook gewend om te groeien onder barre omstandigheden. In Europa zijn de omstandigheden een stuk gunstiger, waardoor hij een ontzettende groeikracht ontwikkelt en alle andere inheemse soorten volledig wegconcurreert."

De groeikracht van de Japanse duizendknoop is zo groot, dat hij infrastructuur, tegels, verhardingen en bouwwerken kapot drukt. "Als hij ook maar ergens een gaatje vindt, gaat hij daar doorheen en drukt hij dingen uit elkaar. In Japan wordt hij gecontroleerd door insecten, plantenziekten en andere concurrerende plantensoorten. Die heb je hier niet, en dat verklaart dat hij hier zo ongebreideld kan groeien."

Vanaf 1950 begint de verspreiding van de invasieve exoot zorgelijke vormen aan te nemen. "Het is nooit bewezen, maar mijn theorie is dat de wederopbouw een rol in die verspreiding heeft gespeeld", zegt Van Dijk. "De plant wordt met name verspreid door fragmenten. Als wortelstukjes op de grond vallen, groeit hij direct weer door. Al dat bouwen in die tijd kan de verspreiding best eens een flinke impuls hebben gegeven."

Als de tuinliefhebber uit 1800 had geweten wat wij nu weten, had hij de duizendknoop natuurlijk nooit naar ons land gebracht. Maar misschien nog wel belangrijker dan de vraag hoe hij hier kwam, is de vraag: hoe komen we er nu ooit nog vanaf? "We kunnen niet zeggen: dit is dé methode om er vanaf te komen. Dat maakt het heel lastig voor terreinbeheerders om hem effectief te bestrijden."

Het blijft daarom een zoektocht naar de beste aanpak, aldus Van Dijk. "Die is ook locatie-afhankelijk. Je kunt niet overal rigoureus afgraven. Er zijn allerlei tactieken: stomen, branden en elektrocuteren. Er wordt van alles bedacht. Vaak zie je bij die technieken dat de bovengrondse stengels daar wel mee weggaan, maar dat de wortelstokken intact blijven. Die plant houdt het ontzettend lang vol. Helemaal wegkrijgen is haast onhaalbaar."

Er moet volgens Van Dijk naast bestrijding dan ook meer worden ingezet op het voorkomen van verdere verspreiding. "Daar is nu nog onvoldoende oog voor. Dat zullen we centraal moeten gaan regelen, want anders blijft het toch een beetje water naar zee dragen."

Op de website invasieveexoten.info wordt alle informatie, kennis en kunde over de duizendknoop verzameld.