'Verdozing' van de provincie Utrecht neemt toe: 'Dit is het effect van ons online koopgedrag'

De provincie Utrecht telt op dit moment 111 distributiecentra. Samen beslaan zij bijna twee miljoen vierkante meter. Het zijn vaak enorme, raamloze dozen in het landschap. De meeste staan in Utrecht, gevolgd door Nieuwegein en Vianen.

De groei is het grootst in Nieuwegein. "Dit heeft onder andere te maken met de ligging: centraal, in de driehoek van verkeersaders A2, A12 en A27 en goed bereikbaar met de auto. Aantrekkelijk dus voor ondernemers", stelt een woordvoerder van gemeente Nieuwegein.

Het Utrechtse landschap verandert hierdoor in rap tempo, en dat baart sommigen zorgen. Zoals de Utrechtse landschapsarchitect Marc Nolden. Dat dit soort distributiecentra rond de stad verschijnen, zegt volgens hem vooral iets over onszelf. "Dit is het effect van online koopgedrag. Het landschap is een spiegel van onze cultuur. Die dozen zijn wij. Ik ben daar niet blij of trots op, maar het hoort wel bij deze tijd. Als we het anders willen, moeten we de winkelstraten in."

Opvallend is dat de provincie Utrecht met name de nationale markt bedient. Hier zijn vooral distributiecentra te vinden van groothandels en retail- en postbedrijven, zoals HEMA, Jumbo Supermarkten, Sligro, Picnic en PostNL.

"Dat komt omdat Utrecht in het centrum van het land ligt", legt René Buck van Buck Consultants International uit. "Internationale ketens die landen als Duitsland, België en Frankrijk bedienen, zullen zich eerder in Zuid-Nederland vestigen."

Hoewel de provincie Utrecht veel logistieke bedrijvigheid kent, staat de provincie niet in de landelijke top drie als het gaat om megadistributiecentra. Deze hebben een oppervlakte van meer dan 40.000 vierkante meter. Binnen de provincie Utrecht springt Nieuwegein er wel uit op gebied van omvang.

Het distributiecentrum in Nieuwegein waar voorheen V&D was gehuisvest, is bijna 50.000 vierkante meter. En de opening van nog zo'n megadistributiecentrum staat op de planning. Het gaat om een nieuw distributiecentrum van Jumbo met een omvang van circa 45.000 vierkante meter, dat waarschijnlijk nog vóór de zomer van 2020 geopend wordt.

"De komst van Jumbo is goed voor de werkgelegenheid, biedt honderden arbeidsplaatsen en is een nieuwe impuls voor bedrijventerrein De Liesbosch", laat een woordvoerder van gemeente Nieuwegein weten. Ook in Utrecht zorgen distributiecentra voor veel banen en inkomsten. "Bij Picnic in Utrecht werken zo'n 600 medewerkers," vertelt medeoprichter Michiel Muller. En er zijn plannen voor een nieuw gerobotiseerd distributiecentrum van Picnic in Utrecht."

De toename van het aantal distributiecentra levert weliswaar werkgelegenheid op, maar het heeft ook negatieve gevolgen voor het landschap en het vestigingsklimaat van de regio, zegt Nolden. "Als het op deze schaal en op dit tempo doorgaat, voorzie ik een groot probleem. Deze dozen zullen gaan domineren en andere bedrijvigheid verdringen, waardoor de kwaliteit van de stadsranden achteruit gaat en ook de verbindingen naar het buitengebied slechter worden. Je ziet dat deze gebieden nog helemaal niet zijn toegerust op deze hoog dynamische ontwikkeling. Er is geen visie, geen grip."

Nolden is niet persé tegen de komst van distributiecentra, maar vindt de manier waarop momenteel gebouwd wordt zorgelijk: "Het zijn gigantische gebouwen, waarbij de menselijke maat volledig zoek is, en ze zijn introvert - het zijn een soort megastallen. Het gevelontwerp komt er vaak bekaaid vanaf en er wordt vrijwel geen enkele relatie met de omgeving en de omliggende bedrijven gezocht, niet ruimtelijk, niet functioneel. Er is vaak ook helemaal geen visie op de toekomst van het terrein, waar zo'n doos moet landen. En het ontbreekt aan regelgeving. Alles kan."

Daarnaast ziet hij steeds meer volledig geautomatiseerde en gerobotiseerde distributiecentra verschijnen, die in zijn ogen leiden tot plekken waar, behalve vrachtwagenchauffeurs en robots, straks geen enkel mens meer iets te zoeken heeft. En dat versterkt volgens hem juist het probleem.

"Dit type verdozing leidt tot een verdere anonimisering van bedrijventerreinen. De distributiecentra rondom Utrecht liggen vlakbij de stad, zeker hier rond de A12; Hoograven en straks de Merwedekanaalzone liggen op een steenworp afstand. Dan wil je juist meer stedelijke functies en levendigheid en behoud van kleinschalige bedrijven in zo'n gebied. Maar op deze manier doe je het omgekeerde; door de schaalvergroting, de anonimiteit, de niet-publieke functies en meer vrachtverkeer trek je de menselijke maat uit het gebied, keert het zich van de stad af, en heb je straks alleen nog maar meer beveiligingsmaatregelen nodig. Tot welke plekken leidt dat over tien jaar?"

In een reactie laat de provincie aan RTV Utrecht weten terughoudend te zijn met het realiseren van nieuwe bedrijventerreinen. "De provincie maakt samen met gemeenten afspraken over nieuwe en bestaande bedrijventerreinen, maar uiteindelijk zijn het gemeenten die bepalen welke soort bedrijven op de terreinen komen, niet de provincie."

De gemeente Nieuwegein legt uit dat de eisen die vervolgens aan de bouw gesteld worden, door de gemeente worden vastgelegd in de zogenoemde nota ruimtelijke kwaliteit (voor heel de stad) en een beeldkwaliteitsplan (per bedrijventerrein).

Nolden pleit voor effectieve clustering en meervoudig ruimtegebruik: "Als je het doet, doe het goed. Dat je distributiecentra bouwt op plekken waar al bedrijfshallen staan, is een eerste stap, maar nog niet goed genoeg. Je moet verder kijken dan het gebouw zelf en vanuit de omgeving redeneren en combinaties zoeken met andere opgaven. Je moet stedenbouw bedrijven. En niet bang zijn om te stapelen." Een goed voorbeeld is volgens hem het sportcomplex op het dak van de Ikea. Dat is een goede functiemix waarmee de menselijke maat in het gebied behouden blijft.

"Dat kan ook op een distributiecentrum. Maar dat kunnen ook andere functies zijn; denk aan kantoren, of een hotel, of een sportcomplex, of woningen. Of denk aan een collectieve tuin, een golfbaan, een zonneakker of zelf een kassencomplex. Zolang er maar reuring ontstaat, en interactie met de stad."

Alternatieven zijn er, maar het probleem is volgens Nolden dat de initiatiefnemers van de distributiecentra onvoldoende worden uitgedaagd, of door overheden worden verplicht na te denken over een plan waarin ook de belangen van de omgeving worden meegenomen, als voorwaarde voor een bouwvergunning.

"Wat dat betreft ben ik in paniek over de toekomst van het Utrechtse snelweglandschap. Het ziet er niet naar uit dat dat snel gaat veranderen. Utrecht is al omgeven door bedrijventerreinen. Daar zullen de komende jaren meerdere grootschalige distributiecentra bijkomen. Daarmee komen de verbindingen tussen stad en landschap onder druk, als ook het aangezicht van deze gebieden vanaf de snelweg. Maar dit is ook de entree van de stad, dit is de plek waar mensen thuis komen van hun werk of vakantie. Die kwaliteit lijken we te verliezen als we geen grip krijgen op deze ontwikkeling, met als gevolg dat we dat gevoel van thuiskomen straks alleen nog maar in onze straten hebben, of achter de voordeur van onze eigen woningen."