Verhoor alFitrah is een 'schijnvertoning, poppenkast' volgens imam Salam, Van Zanen pleit voor wetgeving

"Schijnvertoning, poppenkast", mompelde Salam in de microfoon aan het einde van de ondervraging. Voor zowel de onderzoekscommissie van de Tweede Kamer als imam Suhayb Salam verliep het verhoor weinig bevredigend. De vragenstellers moesten meerdere keren concluderen dat Salam geen antwoord gaf op de vragen, de imam stoorde zich hoor- en zichtbaar als zijn antwoorden werden afgekapt met een "u heeft mijn vraag beantwoord" of een "meneer Salam, u wijdt heel erg uit."

En Salam wijdde ook uit, op simpele ja- of nee-vragen volgde regelmatig een lang betoog. Over de Nederlandse Staat bijvoorbeeld. "Ze bemoeien zich zelfs met hoe een kind zich moet voelen; wanneer hij spijt moet hebben en wanneer hij geen spijt moet hebben", zei Salam toen hem gevraagd werd of hij het regulier onderwijs in Nederland een bedreiging vindt.

Af en toe leek het erop dat de ondervraging vroegtijdig zou moeten worden afgebroken. Als Salam bleef doorpraten terwijl de commissie verder wilde gaan: "Wij bepalen hier de orde. Als het zo gaat moet ik dit verhoor afbreken en dat wil ik niet", zei commissievoorzitter Rog. Of als Salam vond dat hij niet de ruimte kreeg antwoord te geven: "U heeft mij opgeroepen als getuige, die moet helemaal uitgehoord worden. U doet uw taak, ik doe mijn taak."

Het verhoor bestond grofweg uit twee delen: een deel over buitenlands geld en invloed in de moskee en een deel over het gedachtengoed. Salam vertelde over fondsen uit Koeweit. AlFitrah heeft die fondsen zelf geworven, onder de strikte voorwaarde dat de donateurs geen invloed zouden uitoefenen. Het zou gaan om ongeveer 1,5 miljoen euro.

De irritatie over en weer groeide toen commissielid Chris Stoffer een aantal gesloten vragen stelde, waarop de leider van alFitrah keer op keer geen duidelijke antwoord gaf.

Sloot Salam bijvoorbeeld islamistische huwelijken? "Als deze meid een vader heeft, dan kan deze haar zelf huwen, dat hoeven wij niet te doen", zei de imam. Zo antwoordde hij meermaals, in steeds iets andere bewoordingen. Maar een een concreet antwoord werd niet gegeven. Er ontstond ook discussie of dat wel verboden zou zijn: een islamitisch huwelijk is volgens Salam niks meer dan een vader die zijn dochter weggeeft aan een man.

En zo ging het ook na de vraag of zijn leerlingen verjaardagen mogen vieren, of hij doceert dat vrouwen mannen geen hand mogen schudden en op de vraag of Salam de islamitische wet boven de Nederlandse wet stelt. Salam ontweek, wijdde uit en ging af en toe in een korte tegenaanval waarna commissielid Stoffer zei: "Dan constateer ik dat u ook op deze vraag geen antwoord geeft."

Burgemeester Jan van Zanen pleitte tijdens zijn verhoor voor wetgeving om ook bij informeel onderwijs mogelijkheden tot toezicht en inspectie mogelijk te maken. De burgemeester zei alles te doen wat in zijn mogelijkheden ligt. "Of ik er resultaat mee boek kan ik u niet zeggen. Ik wil graag inspectie, toezicht. Help ons daarbij."

Omdat alFitrah informeel onderwijs levert kan zowel de gemeente als de onderwijsinspectie weinig uitrichten. Ze zijn afhankelijk van medewerking van de instelling zelf. Bij het eerste onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut was dat er nog wel, voor een tweede onderzoek sloot alFitrah de deuren voor onderzoekers. En in bepaalde mate ook voor de burgemeester.

Van Zanen zei in het verhoor op het moment nauwelijks contact te hebben met alFitrah. "Dat vind ik jammer, dat betreur ik." In Utrecht zijn geen signalen dat bij andere organisaties dezelfde problemen spelen. "Maar als dat wel zo is dan wil ik direct kunnen kijken", zegt Van Zanen.

De dag begon met een verhoor van Trees Pels van het Verwey-Jonker Instituut. Zij deed onderzoek naar alFitrah. Er werd onder andere gesproken over het bereik van alFitrah, de rol van leider Suhayb Salam en het onderwijs op de school van de moskee.

Pels trok kritische conclusies over het zeer fundamentalistische en dogmatische karakter van het onderwijs. Kinderen worden daardoor ontmoedigd op een reguliere school waar ze doordeweeks komen en worden angstig om mee te doen aan feesten zoals kerstmis. Ook ouders worden gewaarschuwd voor het reguliere onderwijs.

De methode van alFitrah zou bij kunnen dragen aan segregatie. "Doel van alFitrah is hun leer uitdragen en kinderen krijgen aangeleerd dat ze anderen aan moeten spreken op hun voor die leer slechte gedrag. Kinderen leren afstand houden tot de anderen."

Ook de rol van Salam kwam aan het licht. Pels: "Wat kinderen bij alFitrah leren komt overeen met hoe meneer Salam zich naar buiten manifesteert. Een goede moslim moet zich onderwerpen aan de zuivere leer van de Koran. Kinderen krijgen te horen als ze afwijken van de norm dat Allah zal straffen." Volgens de onderzoeker heeft de school een duidelijk hiërarchische structuur en zet Salam de toon wat betreft het bestuur, maar ook qua inhoud.

Volgens het onderzoek sluit alFitrah islamitische huwelijken zonder dat daar een burgerlijk huwelijk aan wordt gekoppeld. "Een illegaal huwelijk", noemde een commissielid dat meermaals, om vervolgens te vragen wie die huwelijken afsloot. Pels: "Ik denk dat de leider dat deed, de heer Salam." Later op de dag zou Salam vragen over die huwelijk ontwijken.

De moskee opereert op de grens van de rechtsstaat, zei de onderzoeker. Dat gebeurt bijvoorbeeld met stemadviezen. "In het verleden werd gezegd: je moet niet gaan stemmen. De uitspraken zijn wat gematigder geworden, maar wel met een stemadvies op DENK."

Maar de moskee heeft ook positieve aspecten. Moslims kunnen zichzelf zijn bij alFitrah, er is een grote mate van acceptatie. "Dat is in de buitenwereld wel anders", zegt Pels. Daarnaast is er een breed aanbod buiten het religieuze onderwijs om. De moskee doet verder veel aan liefdadigheid in Overvecht met bijvoorbeeld vrijwilligers die mensen helpen die een huis nodig hebben.

In hetzelfde commissieonderzoek staat deze week ook de omstreden As-Soenah-moskee in Den Haag centraal. Vorige week werd al gesproken met Dick Schoof van de AIVD over ongewenste invloeden van moskeeën en islamitische scholen. Hij zei toen dat er een groei te zien is in het aantal 'salafistische aanjagers': Een nieuwe generatie ultraconservatieve aanhangers van de islam die hun denkbeelden op scholen en moskeeën verspreiden.